تفاوت زبان ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی

به عنوان کسی که هر دو زبان ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی را تدریس می‌کنم باید بگویم که این دو زبان، در واقع لهجه‌های یکدیگر هستند و بسیار شبیه به هم می‌باشند اما تفاوت هایی نیز دارند.

ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی چقدر باهم تفاوت دارند؟ 

قبل از ادامه بحث، اجازه بدهید تا با تقسیم‌بندی زبان‌ها و گویش‌های ترکی آشنا شویم تا بهتر بتوانیم به سؤال بالا پاسخ دهیم. واقعیت این است که زبان ترکی، گویش‌ها و لهجه‌های متعددی دارد. به عنوان مثال، شش زبان (گویش) ترکی، زبان رسمی هفت کشور مستقل جهان است:

ترکی آذربایجانی (زبان رسمی جمهوری آذربایجان)،

ترکی استانبولی (زبان رسمی جمهوری ترکیه و زبان رسمی جمهوری ترکی قبرس شمالی)،

ترکی ترکمنی (زبان رسمی جمهوری ترکمنستان)،

ترکی قزاقی (زبان رسمی جمهوری قزاقستان)،

ترکی قرقیزی (زبان رسمی جمهوری قرقیزستان) و

ترکی ازبکی (زبان رسمی جمهوری ازبکستان).

علاوه بر اینها، گویش‌ها و لهجه‌های متعدد زبان ترکی زبان رسمی برخی از جمهوری‌ها خودمختار روسیه، چین و برخی کشورهای دیگر نیز هستند که از مهم‌ترین و معروف‌ترین آنها می‌توان به

ترکی اویغوری (ایالت خودمختار ترکستان شرقی، چین)،

ترکی تاتاری (جمهوری تاتارستان، روسیه)،

ترکی کریمه‌ای-تاتاری (کریمه، اوکراین)،

ترکی ساخایی (جمهوری خودمختار ساخا، روسیه) و... اشاره کرد.

زبان‌ها و گویش‌های ترکی به شش خانواده تقسیم می‌شوند:

خانواده‌ی چوواش (اوغور یا بلغار)

خانواده‌ی شمال غربی (قپچاق)

خانواده‌ی جنوب غربی (اوغوز)

خانواده‌ی جنوب شرقی (قارلق)

خانواده‌ی شمال شرقی (سیبری)

خانواده‌ی خلجی (آرغو)

ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ترکی ترکمنی، لهجه‌های ترکی اوغوزی هستند. ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی علاوه بر این که در یک خانواده (خانواده زبان‌های ترکی جنوب‌‌غربی، ترکی اوغوزی) قرار می‌گیرند، همچنین از نظر جغرافیایی نیز به هم نزدیک هستند. در واقع دو لهجه‌ی ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی در گذشته‌ای نه چندان دور یک زبان بودند و جدایی نسبی آنها تقریبا از حدود پانصد سال پیش آغاز شده است.

به عنوان مثال اشعار ترکی شاعر بزرگ آذربایجان، «فضولی» را، که از شعرای قرن دهم هجری است، هم از ادبیات ترکی آذربایجانی و هم از ادبیات ترکی استانبولی محسوب می‌شود و حتی بعدها که این دو زبان از یکدیگر جدا شده‌اند، نمی‌توان مرز مشخصی بین ادبیات ترکی آذربایجانی و ادبیات ترکی استانبولی در نظر گرفت زیرا آثار بسیاری از شعرا و نویسندگان آذربایجان و ترکیه دارای اشترکات زیادی بود و هنوز هم هست.

دستور زبان همه‌ی زبان‌ها و گویش‌های ترکی با اندکی اختلاف بسیار شبیه به هم است. دستور زبان ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی نیز بسیار شبیه به هم است. با این وجود، نمی‌توان گفت که دقیقا شبیه به هم است. به عنوان مثال،

- پسوند جمع در زبان ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی از نظر تلفظ یکی است اما از نظر املاء متفاوت است.

- پسوند مضارع در زبان ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی متفاوت است.

- معمولا در ترکی استانبولی پسوندها شکلهای بیشتری دارند.

- ساختار جمله در زبان ترکی آذربایجانی تا حدودی تحت تًثیر زبان فارسی قرار گرفته است.

- اکثر کلمات پایه (مانند ضمایر، ریشه‌ی فعل‌ها، کلمات قدیمی، ادات‌، حروف ربط و...) زبان ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی تقریباً یکی هستند یا تفاوت اندکی دارند، اما در کلمات جدید، نوساخته یا به عاریت گرفته شده (وارد شده از سایر زبانها) تفاوت‌های بیشتری دیده می‌شود.

با تمام شباهت‌ها و تفاوت‌هایی که ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی با یکدیگر دارند، نه می‌توان این دو را دو زبان کاملاً مستقل و جدا از هم در نظر گرفت (زیرا، گویشوران هر دو لهجه می‌توانند، اکثر مکالمه‌های عمومی یکدیگر متوجه شوند) و نه می‌توان آنها را کاملاً لهجه‌ی یکدیگر در نظر گرفت (زیرا، در هر دو زبان ادبیات نسبتاً مستقلی شکل گرفته است).

حالا ترکی استانبولی یاد بگیرم یا ترکی آذربایجانی؟

سؤال خوبی است. مسلما باید هدف خودتان از یادگیری زبان ترکی را در نظر بگیرید. اگر هدف شما به عنوان مثال، ادامه تحصیل در ترکیه است، مسلما باید زبان ترکی استانبولی را یاد بگیرید. یا اگر هدفتان کار یا ادامه‌ی تحصیل در جمهوری آذربایجان است، باید زبان ترکی آذربایجانی را یاد بگیرید.

البته افراد بسیاری هم دوست دارند که هر دو زبان را یاد بگیرند. درصورتی که علاقه و وقت کافی دارید و می‌خواهید هم زبان ترکی آذربایجانی و هم زبان ترکی استانبولی را یاد بگیرید، توصیه می‌کنم که ابتدا با زبان ترکی آذربایجانی شروع کنید؛ زیرا، اولاً گرامر زبان ترکی آذربایجانی به مراتب از زبان ترکی استانبولی آسان‌تر است (به دلایل مختل:شکل‌های پسوندها کمتر است، استثنا ندارد و...) و ثانیاً ترکی آذربایجانی نسبت به ترکی استانبولی اشتراکات بیشتری با زبان فارسی دارد. پس از یادگیری ترکی آذربایجانی، یاد گرفتن ترکی استانبولی برای شما بسیار آسان‌تر خواهد بود.