واقعیت این است که تلفظ حرف ق در زبان ترکی با زبان فارسی فرق دارد. اما قبل از وارد شدن به این بحث باید، مفاهیم زیر را بدانیم:

- تفاوت واج (فونم) (səsbirimi) و حرف (damğa, hərf)

واج، کوچکترین بخش گفتار است و جایگزین کردن آن با واجی دیگر تفاوت معنایی ایجاد می‌کند. به عبارت ساده، واج‌ها صداها (تلفظ‌ها)ی حروف هستند.

حرف، علامتی است که واج را نشان می‌دهد.

در واقع واج‌ها از زمان‌های بسیار دور وجود داشته‌اند اما حروف، بعدها به وجود آمده‌اند. زیرا انسان‌ها قبل از اختراع خط و الفبا نیز زبان داشتند و با یکدیگر صحبت می‌کردند.

بنابراین، حرف‌ها شکل‌های قراردادی برای واج‌ها هستند.

به عنوان مثال واج [چ] را در نظر بگیرید.

این واج در زبان عربی کلاسیک وجود ندارد، بنابراین، در الفبای عربی حرفی برای آن در نظر گرفته نشده است.

در الفبای زبان فارسی که از الفبای اصلاح شده‌ی عربی برای نوشتن این زبان استفاده می‌شود،واج [چ] به صورت چ نشان داده می شود.

در الفبای زبان ترکی آذربایجانی، ترکی استانبولی و ترکی ترکمنی به صورت ç نشان داده می‌شود. برای نوشتن این زبان‌ها از الفبای استانداردسازی‌شده‌ی لاتین استفاده می‌کنیم.

در الفبای انگلیسی به صورت ترکیب دو حرف ch نوشته می‌شود. (علت این نابسامانی در الفبای زبان انگلیسی این است که انگلیسی الفبای مخصوص به خود را ندارد و برای نوشتن این زبان از الفبای لاتین استفاده می شود که برای زبان انگلیسی استاندارد‌سازی و اصلاح نشده است و برای زبان انگلیسی مناسب نیست.)

در زبان‌های ترکی قزاقی و ترکی قرقیزی، ترکی ساخایی (یاقوتی)، ترکی تاتاری که فعلا برای برای نوشتن آن از الفبای سیرلیک (کیریل) استفاده می‌شود، واج [چ] به صورت Ч نشان داده می‌شود.

بنابراین، باید بدانیم که حرف‌ها قراردادی هستند و در واقع این واج‌ها هستند که از قبل وجود داشتند.

حال برگردیم به بحث ق، گ، غ و ک در زبان ترکی آذربایجانی

در ابتدای این متن سؤالی را مطرح کرده بودم: چرا یک آذربایجانی کلمات بشقاب، قاشق و قم را [بشگاب]، [گاشگ] و [گوم] تلفظ می‌کند؟ مگر کلمات بشقاب، قاشق و قم ترکی نیستند؟ چرا آذربایجانی‌ها کلمات خودشان را اشتباه تلفظ می‌کنند؟ مگر ممکن است که کسی کلمات زبان مادری خودش را اشتباه تلفظ کند؟

واقعیت این است که در زبان ترکی آذربایجانی،

۱. حرف Q q (ق) معادل گ فارسی در کلماتی مانند «گل، گاز، گوش» است.

Qal., qız, qol, qul

بمان.، دختر، بازو، بنده

۲. حرف  Ğ ğ (غ) معادل غ عربی است با همان تلفظ یا کمی خفیف‌تر.

Dağ, ağır, ağırlığı

کوه، سنگین، سنگینی‌اش

در زبان ترکی آذربایجانی هیچ کلمه‌ای با این حرف آغاز نمی‌شود. حتی برای نوشتن کلماتی مانند غم، غصه، غلام، غرور و... نیز به جای این حرف از حرف q استفاده می‌شود.

Qəm, qüssə, Qulam, qürur

غم، غصه، غلام، غرور

۳. حرف G g معادل حرف گ فارسی در کلمات «تگرگ، گندم» می‌باشد.

Gəmi, göz, güc, gahdan

کِشتی، چشم، نیرو، گاهی

۴. حرف K k نماینده دو واج است.

- در کلمات اصیل ترکی، وام‌واژه‌های عربی و فارسی حرف k به صورت نرم و در جلوی دهان تلفظ می‌شود (معادل ک فارسی در کلمات «کلّه، کرکره، کم»).

Kök, iki, küncüd, kal, məkan

ریشه، دو (۲)، کنجد، کال (نرسیده)، مکان

- در وام‌واژه‌های غربی (کلمات وارد شده از زبان‌های روسی، فرانسه، انگلیسی و...) مورد استفاده در زبان ترکی آذربایجانی، حرف k به صورت ته گلویی تلفظ می‌شود (معادل ک فارسی در کلمات «کاه، کاکا».).

Kvadrat, kub, karikatura

مربع، مکعب، کاریکاتور

سخن پایانی این که، هر چند که تلفظ کلمات موضوع این نوشته در زبان فارسی، به همان نحوی درست است که گویشوران فارس تلفظ می‌کنند اما نباید تنها زبان فارسی را اصل گرفت و به تلفظ گویشوران زبان‌های دیگر خرده گرفت؛ زیرا هر زبانی ماهیت، طبیعت و ویژگی‌های مخصوص به خود را دارد.